Τη δυνατότητα συμμετοχής σε λογοτεχνικά προγράμματα φιλοξενίας (residencies) με χρηματοδότηση και υποστήριξη, προσφέρει σε μεταφραστές που εργάζονται από και προς τα ελληνικά το ευρωπαϊκό πρόγραμμα Archipelagos, το οποίο χρηματοδοτείται από το Creative Europe της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Το πρόγραμμα, διάρκειας τριών ετών (2024-2026), τελεί υπό τον συντονισμό του Atlas-Citl (International College of Literary Translators) με έδρα την Αρλ της Γαλλίας και υλοποιείται σε συνεργασία με 12 εταίρους από όλη την Ευρώπη.
Περισσότερες μεταφράσεις πέρα από τα αγγλικά
Η δημιουργία του Archipelagos προήλθε από την έκθεση της Ε.Ε. με τίτλο «Translator on the Cover» (2022), η οποία ανέδειξε τη συντριπτική υπεροχή της αγγλικής ως γλώσσα πηγής στις μεταφράσεις λογοτεχνικών έργων στην Ευρώπη, με τα γαλλικά, τα γερμανικά, τα ισπανικά και τις σκανδιναβικές γλώσσες να κατέχουν τις επόμενες θέσεις.
«Περίπου 54%-67% των μεταφρασμένων βιβλίων προέρχονται από τα αγγλικά», δήλωσε η Julie Duthey, υπεύθυνη επικοινωνίας του προγράμματος, προσθέτοντας πως «η έλλειψη πολυγλωσσίας περιορίζει τη δυνατότητα των αναγνωστών να έρθουν σε επαφή με άλλες κουλτούρες».
Ως απάντηση σε αυτή την έκθεση, η ΕΕ μέσω του προγράμματος Creative Europe προκήρυξε πρόσκληση υποβολής προτάσεων για έργα που αποσκοπούν στην αντιμετώπιση αυτής της ανισορροπίας, οδηγώντας στη σύλληψη του Archipelagos. Βασικός στόχος η δημιουργία ενός πιο δίκαιου περιβάλλοντος για τους λογοτεχνικούς μεταφραστές σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Υπό την ηγεσία της διαχειρίστριας του προγράμματος, Gabrielle Young, η πρωτοβουλία επιδιώκει να υποστηρίξει τους μεταφραστές λογοτεχνικών έργων, ιδίως εκείνους που προωθούν λιγότερο χρησιμοποιούμενες γλώσσες. «Θέλουμε να δώσουμε προβολή στους μεταφραστές και στις συνεισφορές τους, όχι μόνο αναγράφοντας το όνομά τους στο εξώφυλλο ενός βιβλίου, αλλά και παρουσιάζοντας τις ιστορίες και το έργο τους στην ιστοσελίδα μας», εξηγεί η Young. Και συμπληρώνει ότι «στα δυο χρόνια του προγράμματος υπήρξε μόνο ένας μεταφραστής αγγλικών, αποδεικνύοντας ότι θέλουμε να προωθήσουμε άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες».
Στο πρόγραμμα περιλαμβάνονται περισσότερες από 25 Ευρωπαϊκές γλώσσες με μεταφράσεις προς και από τη γλώσσα των συνεργασιών. Χαρακτηριστικά, μέχρι σήμερα έχουν ολοκληρωθεί 17 προγράμματα φιλοξενίας μεταφραστών διαρκείας 1-3 εβδομάδων, ενώ ο συνολικός στόχος είναι η συμμετοχή περισσότερων από 200 μεταφραστών στα residencies και στα 10 εργαστήρια, έως το τέλος του κύκλου το 2026.
Περιορισμένη παρουσία της ελληνικής λογοτεχνίας
Παρουσία στο πρόγραμμα έχει και η ελληνική λογοτεχνία, όμως σε μικρά ποσοστά. Μέχρι σήμερα, σύμφωνα με τη διαχειρίστρια του προγράμματος Gabrielle Young, έχουν υποβληθεί πέντε αιτήσεις από μεταφραστές ελληνικής λογοτεχνίας, με δύο εξ αυτών να συμμετέχουν στον κύκλο του 2025.
Η Clara Nizzoli και ο Aude Fondard, αμφότεροι μεταφραστές από τα ελληνικά στα γαλλικά, θα συμμετάσχουν σε δράσεις του προγράμματος τους επόμενους μήνες. Η πρώτη πρόκειται να παρουσιάσει δημόσια ανάγνωση ενός κειμένου που έχει μεταφράσει από τα ελληνικά στο ετήσιο λογοτεχνικό φεστιβάλ του οργανισμού ATLAS τον Νοέμβριο, ενώ ο δεύτερος πέρα από τη συμμετοχή του στο πρόγραμμα φιλοξενίας, ετοιμάζει ένα επεισόδιο podcast βασισμένο σε ελληνικό λογοτεχνικό έργο που μεταφράζει στα πλαίσια του εργαστηρίου του Οκτωβρίου.
Το πρόγραμμα παραμένει ανοιχτό για αιτήσεις μεταφραστών από και προς τα ελληνικά, ιδιαίτερα σε συνδυασμό με γλώσσες όπως τα γαλλικά, ουκρανικά, πολωνικά, βουλγαρικά και τσεχικά. Η Gabrielle Young κάλεσε τους Έλληνες επαγγελματίες του χώρου να παρακολουθούν τις ανοιχτές προσκλήσεις στην επίσημη ιστοσελίδα του προγράμματος, τονίζοντας ότι «θα ήταν εξαιρετικό να υπάρξει μεγαλύτερη παρουσία της ελληνικής λογοτεχνίας στο Archipelagos».
Αν και η τρέχουσα φάση του προγράμματος δεν είναι ανοιχτή για νέες συνεργασίες και συνεπώς νέες γλώσσες, η Young είναι αισιόδοξη για μελλοντικές επεκτάσεις, με φιλοδοξίες να συμπεριλάβει συνεργάτες από την Ελλάδα.
Οικονομική ενίσχυση και αναγνώριση της αξίας των λογοτεχνικών μεταφραστών
Το Archipelagos προσφέρει 500 ευρώ ανά εβδομάδα διαμονής στους συμμετέχοντες, καθώς και κάλυψη κόστους στέγασης και υποστήριξης από τους τοπικούς εταίρους. Όπως τονίζει η κ. Young «είναι πολύ σημαντικό για εμάς οι μεταφραστές να αμείβονται επαρκώς για τη δουλειά τους. Η αναζήτηση νέων έργων είναι συνήθως απλήρωτη, την κάνουν ως κομμάτι του ελεύθερου χρόνου τους».
Κατά τη διάρκεια του προγράμματος οι μεταφραστές καλούνται να παραδώσουν αναφορά για την εμπειρία τους, περίληψη έργου και απόσπασμα μετάφρασης περίπου 12 σελίδων για κάθε εβδομάδα του προγράμματος φιλοξενίας. Συνεπώς, μέσα από τα εργαστήρια και τα σεμινάρια, ενισχύεται ο ρόλος των μεταφραστών ως «λογοτεχνικών ανιχνευτών», με στόχο όχι μόνο τη μετάφραση, αλλά και την ανακάλυψη και πρόταση νέων έργων σε εκδοτικούς οίκους.
Ο αντίκτυπος του Project Archipelagos δεν περιορίζεται μόνο στην υποστήριξη των μεταφραστών, αλλά προσπαθεί να δημιουργήσει μια διαρκή ζήτηση για αυτά τα μεταφρασμένα έργα. Με την προώθηση συνεργασιών με βιβλιοπώλες και βιβλιοθηκάριους, το πρόγραμμα στοχεύει να εξασφαλίσει ότι, μόλις τα βιβλία εκδοθούν, θα αποκτήσουν προβολή και αναγνωστικό κοινό. «Δημιουργούμε ένα πρόγραμμα που κλείνει τον κύκλο», δηλώνει η Young. «Θέλουμε να διασφαλίσουμε ότι τα έργα αυτών των μεταφραστών θα αναγνωριστούν, θα συζητηθούν και θα διαβαστούν από το ευρύ κοινό».
Αντίστοιχα, οι δράσεις του Archipelagos φέρνουν τους μεταφραστές κοντά, ανοίγοντας μια δίοδο συνεργασίας και επικοινωνίας για θέματα που τους επηρεάζουν. Όπως τονίζει η κ. Young, «η μετάφραση μπορεί να είναι αρκετά μοναχική δουλειά. Οπότε, είναι ένας συνδυασμός δικτύωσης και εργασίας πάνω σε κείμενα και μεταφράσεις». Αυτή η συνεργασία παραμερίζει τον ανταγωνισμό, κάτι το οποίο σύμφωνα με την κ. Duthey «είναι αρκετά σπάνιο για τέτοιου είδους εργαστήρια».
Επόμενοι στόχοι
Στο πλαίσιο του τρίτου και τελευταίου έτους, το Archipelagos θα ολοκληρώσει την δράση του προγράμματος φιλοξενίας μεταφραστών μεταξύ 1ης Ιανουαρίου και 31ης Οκτωβρίου 2026, με προθεσμία υποβολής αιτήσεων την 5η Οκτωβρίου.
Το Archipelagos θα συμμετάσχει επίσης στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου της Φρανκφούρτης το 2026, ενώ θα συνεχιστεί και η παραγωγή ηχητκών podcasts από τους μεταφραστές των συμμετεχουσών χωρών, δημιουργώντας αναγνωστική ζήτηση για τα βιβλία που ανακαλύφθηκαν κατά τη διάρκεια του προγράμματος.
Οι διοργανωτές ευελπιστούν σε συνέχεια της πρωτοβουλίας πέραν της τριετούς διάρκειας, μέσω νέας υποβολής χρηματοδότησης στην πλατφόρμα του Creative Europe. Καθώς το έργο συνεχίζει να εξελίσσεται, η αποστολή του παραμένει σαφής, να γεφυρώσει τα γλωσσικά χάσματα και να γιορτάσει την ποικιλομορφία των φωνών που συμβάλλουν στο ευρωπαϊκό λογοτεχνικό τοπίο. Σύμφωνα με την κ. Durthey, απώτερος στόχος του προγράμματος είναι η έκδοση βιβλίου, όπου θα φέρει στο εξώφυλλο τη φράση «Μετάφραση από το πρόγραμμα Archipelagos».
Μέσω πρωτοβουλιών όπως το Project Archipelagos, ο κόσμος της λογοτεχνίας δεν αφορά μόνο τη μετάφραση λέξεων, αλλά και τη σύνδεση των πολιτισμών και την προώθηση μιας βαθύτερης κατανόησης μεταξύ τους μέσω της δύναμης της αφήγησης.