Ένας ζωηρός, αν και φανταστικός διάλογος πάνω σε καίρια ζητήματα πολιτικής και κοινωνιολογικής σκέψης, της πανεπιστημιακού, Ιωάννας Τσιβάκου με τον εκλιπόντα σύντροφο της ζωής της και κορυφαίο διανοητή, Αιμίλιο Ζαχαρέα, παρουσιάζεται στο βιβλίο «Διάλογος μ’ έναν απόντα», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Ι. Σιδέρης». «Καμιά φορά ο νους παίζει αλλόκοτα παιγνίδια. Δεν είναι μόνο η μνήμη και τα βιβλία που αναβιώνουν τους διαλόγους μου με τον Αιμίλιο, αλλά είναι ο ίδιος ο νους, σπρωγμένος από δυνάμεις ανεξήγητες, που τον φέρνει μπροστά μου όπως σήμερα», αναφέρει χαρακτηριστικά.
Μετά την εισαγωγική σκιαγράφηση του πορτρέτου και της κοινής διαδρομής της με τον Αιμίλιο Ζαχαρέα, η συγγραφέας παρουσιάζει μια ανασκόπηση στην διαδρομή του στην ελληνική Αριστερά. Ο Αιμίλιος Ζαχαρέας (1935-2023), διδάκτωρ οικονομικών και κοινωνικών επιστημών, διδάσκων στο Πανεπιστήμιο της Πίζας και στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και συγγραφέας πλήθους βιβλίων οικονομικού και πολιτικού περιεχομένου, δεν σταμάτησε ποτέ μέσα από τη συμμετοχή του στις οργανώσεις της Αριστεράς να συμμετέχει ενεργά στους πολιτικούς και κοινωνικούς αγώνες της εποχής του.
Στη συνέχεια το βιβλίο πραγματεύεται υπό τη μορφή διαλόγου θέματα πολιτικής θεωρίας και κοινωνιολογίας, που οι δύο συνομιλητές και σύντροφοι συζητούσαν επί πολλά χρόνια, όπως για την ελευθερία και αυτονομία, την πολιτική πράξη και την επιμέλεια του προσωπικού εαυτού.
«Η παρούσα αφήγηση δεν αφορά συμβάντα, παρά το ξαναζωντάνεμα ενός συνεχούς διαλόγου με τον Αιμίλιο, που χρωμάτιζε την κοινή μας μέρα και μοίρα», διευκρινίζει η κ. Τσιβάκου στην εισαγωγή του βιβλίου της, και προσθέτει: «Ο διαλογικός τρόπος ζωής μας στηριζόταν εναλλάξ στη διαφορά και στην ομοιότητα, στο παιγνίδι της σκέψης και της ζωής ανάμεσα στο ατομικό και το συλλογικό, πράγμα που, όσο ο Αιμίλιος ζούσε, γινόταν καμιά φορά εστία έντασης και διαπληκτισμών. Σήμερα, όμως, καθώς καταθέτω διά της γραφής μέρος αυτού του διάλογου, παρατηρώ πως δεν επρόκειτο για διαφορές αλλά για αδιάκοπη προσπάθεια συμπληρωματικότητας ανάμεσα σε δύο διαφορετικά ανθρώπινα όντα, με κοινό προσανατολισμό τη βελτίωση των κοινωνικών συνθηκών και την καλλιέργεια του εαυτού μας».
Όπως περιγράφει η Ιωάννα Τσιβάκου στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, «το βιβλίο άρχισα να το γράφω ύστερα σχεδόν από ένα μήνα μετά την εκδημία του Αιμίλιου. Ήταν μια αντίδραση στο πένθος που με κατάκλυσε αλλά και στο ασύλληπτο γεγονός του θανάτου. ‘Αρχισα να κρατώ σημειώσεις για το τι ο Αιμίλιος μου πρόσφερε στη διάρκεια του κοινού μας βίου. Τι υπήρξε για μένα. Όσο όμως έφερνα στη μνήμη μου γεγονότα και στιγμές από τον κοινό μας βίο, συνειδητοποιούσα πως η προσωπικότητά του, οι ιδέες και η στάση ζωής του, είχαν υφάνει μαζί με τις δικές μου ιδέες και στάσεις ─στο διάστημα μιας ζωής πυκνής από γεγονότα ακραία που σημάδεψαν την εποχή μας─ ένα στέρεο πνευματικό δίχτυ που με στηρίζει τώρα, στα χρόνια της απώλειας».
«Τα πρωινά, την ώρα του καφέ, πριν η τύρβη της καθημερινότητας με απορροφήσει, μου ήταν όχι μόνο αισθητή αλλά και αναγκαία η φαντασίωση της παρουσίας του ώστε να προχωρήσω τη μέρα μου. Κι αυτήν την αίσθηση της παρουσίας μετέφερα στο χαρτί, χρησιμοποιώντας τον διάλογο, στον οποίο και οι δυο είμαστε εθισμένοι, ώστε η γραφή να επιτελέσει έναν ρόλο κάθαρσης, από ενοχές και ματαιώσεις που πάντα συνοδεύουν την οριστική απουσία του άλλου», συμπληρώνει.
Στον «Διάλογο μ’ έναν απόντα», η γραφή εναλλάσσεται διαρκώς ανάμεσα στην ανάπτυξη φιλοσοφικών και κοινωνιολογικών ζητημάτων και στην αναφορά σε προσωπικές στιγμές που οι δύο συνομιλητές έζησαν ιδίως τον τελευταίο καιρό του κοινού βίου τους. Αυτός ο προσωπικός τόνος δεν ήταν επώδυνος, σχολιάζει η κ. Τσιβάκου στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, αλλά ήταν λυτρωτικός. «Κι αυτό για δύο λόγους. Ο πρώτος ήταν ότι έτσι είχα τον Αιμίλιο παρόντα μέσα μου. Ο δεύτερος έχει να κάνει με τη γλώσσα της γραφής, η οποία δεν είναι αμιγώς επιστημονική, διότι διανθίζεται με υπαινικτικές αναφορές σε συναισθήματα που με κατέκλυζαν. Δεν αντιμετώπισα καμία δυσκολία ή σύγκρουση μετάβασης από το ένα είδος του λόγου στο άλλο, διότι η μορφή που επέλεξα ─να παραθέτω δηλαδή στην αρχή του διαλόγου εν είδει πλαισίου την ψυχική μου κατάσταση, ώστε η ανάπτυξη του θέματος να μην επηρεάζεται από οποιαδήποτε συγκίνηση─, υπήρξε για μένα πολύ επιβοηθητική. Εκείνο που επιζητούσα, δεν ήταν η αποκάλυψη των ενδότερων συναισθημάτων μου, δηλαδή του εαυτού μου, αλλά η όσο το δυνατόν διανοητική επικοινωνία του αναγνώστη με το κείμενο, ώστε να κατανοήσει, από το ένα μέρος, παρά τη μερικότητα των απαντήσεων, τον πλούτο ενός προβληματισμού που σήμερα κυκλοφορεί όλο και λιγότερο, και από το άλλο, πώς μια ανθρώπινη σχέση δύναται να υπερβαίνει το χάσμα του θανάτου, εφόσον η σκέψη που την είχε σφυρηλατήσει πάλευε συνεχώς να είναι δημιουργική».
Ποια στοιχεία της προσωπικότητας και της σκέψης του Αιμίλιου Ζαχαρέα ήθελε να περικλείσει η συγγραφέας στο βιβλίο της, την ρωτάμε. «Ο άνθρωπος είναι σύνθεση πολλαπλών έμφυτων ιδιοτήτων αλλά και κοινωνικών εγγραφών στο σώμα και στη συνείδησή του. Όταν όμως πεθάνει, η μνήμη μας κρατά τα ουσιαστικά χαρακτηριστικά του, αυτά που σημάδεψαν τον κοινωνικό του βίο, το αν, δηλαδή, παρά το μικρό του μέγεθος, συνέβαλε με τη σκέψη και τη δράση του ν’ αφήσει ένα θετικό αποτύπωμα στην αέναη προσπάθεια του ανθρώπινου είδους για νοηματοδότηση και δικαίωση της ύπαρξής του. Υπ’ αυτήν την έννοια, δεν επέλεξα, κι αυτό, διότι στη μνήμη τη δική μου αλλά νομίζω και όσων τον γνώρισαν, είτε προσωπικά είτε μέσω του συγγραφικού του έργου, έχει χαραχτεί η αδιάκοπη, θαρραλέα και ανιδιοτελής προσπάθεια του Αιμίλιου για κοινωνική δικαιοσύνη και βελτίωση των όρων ύπαρξης των κοινωνικά ασθενέστερων. Παρά τις ευκαιρίες για πλουτισμό και κοινωνικό γόητρο που του προσφέρθηκαν, έμεινε σταθερός στις θέσεις του, χωρίς ουδέποτε να τις εξαγοράσει. Η ζωή του, όπως έλεγε και ο ίδιος, ήταν ζεμένη σε δύο άλογα: στην επιστημονική ανάλυση των οικονομικών και κοινωνικών κακοπαθειών της ελληνικής κοινωνίας, και στην κοινωνική δράση για την αντιμετώπισή τους».
* Το βιβλίο «Διάλογος μ’ έναν απόντα» θα παρουσιαστεί ακριβώς δύο χρόνια μετά τον θάνατο του Αιμίλιου Ζαχαρέα την ερχόμενη Τρίτη 21 Ιανουαρίου 2025, στις 6.30 μ.μ., στα γραφεία της ΕΣΗΕΑ (Ακαδημίας 20). Για το βιβλίο θα μιλήσουν ο συγγραφέας Θεόδωρος Ζιάκας, ο ομότιμος καθηγητής του ΕΚΠΑ, Βασίλης Καραποστόλης, και ο πρόεδρος της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του Συμβουλίου της Ευρώπης και βουλευτής, Θεόδωρος Ρουσόπουλος. Συντονίζει ο εκδότης και πολιτικός επιστήμονας, Ανδρέας Σιδέρης.