Εντός του 2026 αναμένεται να εκκινήσουν οι εργασίες αποκατάστασης του εγκαταλελειμμένου ορυχείου λιγνίτη κοντά στο χωριό Βεγόρα στο Αμύνταιο, προκειμένου στη θέση του να δημιουργηθούν αμπελώνες συνολικού εμβαδού περίπου 1000 στρεμμάτων, δίνοντας ζωή στον βαθύ «κρατήρα» με την τεράστια διάμετρο, που σήμερα χάσκει στην περιοχή. Τις τελευταίες δεκαετίες, το ορυχείο της Βεγόρας, που κάποτε ανήκε στον επιχειρηματία Βαρβούτη και χωροθετείται ανάμεσα στον οικισμό Μελίτη από τον βορρά και στην πόλη του Αμυνταίου από τον νότο, είναι ανενεργό -αν και παραμένει κατά κάποιο τρόπο «ζωντανό», αφού ο ήχος των καθιζήσεων κι η αυτανάφλεξη του λιγνίτη σε επαφή με τον αέρα ταράζουν κάθε τόσο την ηρεμία. Πλέον διεκδικεί τη δεύτερη ζωή του, με προοπτική να δημιουργήσει μελλοντικά νέο οικονομικό αντικείμενο στις «στάχτες» του λιγνίτη, αλλά και δεκάδες νέες θέσεις εργασίας σε αγρότες και ανθρώπους που πλήττονται από την απολιγνιτοποίηση.
Όπως διευκρίνισε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο δήμαρχος Αμυνταίου, Ιωάννης Λιάσης, μέχρι τις 28 Φεβρουαρίου ο δήμος θα καταθέσει την πρότασή του για ένταξη του έργου στο Σχέδιο Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης (ΣΔΑΜ), καθώς η αποκατάσταση προβλέπεται να κοστίσει περίπου 30 εκατ. ευρώ. Είναι αισιόδοξος ότι η πρόταση θα γίνει αποδεκτή; Η απάντησή του είναι καταφατική, καθώς όπως λέει πρόκειται για ένα έργο πρωτοποριακό και καινοτόμο, σε πράσινη κατεύθυνση, που θα αλλάξει την εικόνα της περιοχής και θα βοηθήσει στη δημιουργία του νέου παραγωγικού της μοντέλου στη μετά τον λιγνίτη εποχή.
«Σήμερα τα εγκαταλελειμμένα ορυχεία χάσκουν σαν τεράστιες τρύπες. Το συγκεκριμένο για παράδειγμα έχει βάθος περίπου 100 μέτρων και διάμετρο 500 έως και 1,5 χιλιομέτρου, ανάλογα με το σημείο. Τα εγκαταλελειμένα ορυχεία εκπέμπουν αιωρούμενα σωματίδια, ενώ γίνονται αρκετές αυτοαναφλέξεις του λιγνίτη ετησίως και καθιζήσεις, για τις οποίες έχουμε προχωρήσει σε περιφράξεις και σηματοδότηση, ώστε να μη γίνει κάποιο ατύχημα ή δυστύχημα. Επιπλέον, δημιουργούν οπτική όχληση, γιατί μια τρύπα που χάσει δεν είναι ωραίο θέαμα. Αντιμετωπίζουμε την αποκατάσταση του συγκεκριμένου ορυχείου ως ένα έργο-πιλότο, το οποίο θα μπορούσε να αποτελέσει οδηγό για την αποκατάσταση και άλλων ορυχείων, όχι αναγκαστικά ως αμπελώνων» εξηγεί ο κ.Λιάσης και προσθέτει ότι το συγκεκριμένο πρότζεκτ αποτελεί το πρώτο έργο αποκατάστασης ορυχείου λιγνίτη στην Ελλάδα.
Πόσο γρήγορα θα μπορούσαν να προχωρήσουν οι διαδικασίες; Κατά τον δήμαρχο Αμυνταίου, η ένταξη στο ΣΔΑΜ αναμένεται να προχωρήσει εντός του 2025, ώστε το 2026 να αρχίσουν οι εργασίες αποκατάστασης, οι οποίες προβλέπεται να διαρκέσουν ενάμισι με δύο χρόνια. Η τεράστια «τρύπα» θα κλείσει με το ίδιο χώμα που συσωρεύτηκε σε λοφίσκους για να ανοίξει, ώστε να εξορυχθεί ο λιγνίτης. Με τη μεταφορά εκατομμυρίων κυβικών χώματος και τη «θεραπεία» του εδάφους, ο χώρος θα αρχίσει να μετατρέπεται σε κάτι εντελώς διαφορετικό: σε δύο αμπελώνες σε «πατάρια», εκατοντάδων στρεμμάτων έκαστος, στον χώρο του ορυχείου και των αποθέσεών του, που στόχος είναι να αποδώσουν εύγευστα κρασιά.
Φυσικά, τίποτα δεν θα γίνει …στην τύχη. Υπάρχει ολοκληρωμένη μελέτη από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο για τον καλύτερο τρόπο αποκατάστασης και διαχείρισης του ορυχείου και τη μετατροπή του σε επισκέψιμο χώρο, ενώ έχει υπογραφεί μνημόνιο συνεργασίας με το Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας για το πώς θα οργανωθεί καλύτερα ο αποκαταστημένος χώρος και τις ποικιλίες των αμπελιών που προτείνεται να φυτευτούν. Φορέας διαχείρισης του όλου εγχειρήματος θα είναι πιθανότατα ο δήμος Αμυνταίου -κατά τον κ.Λιάση η ΔΕΗ δεν έχει εμπλοκή και συμμετοχή στο όλο εγχείρημα, καθώς το ορυχείο ήταν ιδιωτικό και σήμερα η έκταση ανήκει στην ιδιοκτησία του δήμου. Πώς όμως θα γίνει η περαιτέρω χρηματοδότηση του έργου (πέραν της αποκατάστασης), ποιος θα διαχειρίζεται τους αμπελώνες και πώς θα γίνεται η εκμετάλλευσή τους; Ο δήμος εξετάζει πολλά σενάρια, μεταξύ των οποίων και η δημιουργία φορέα, με τη μορφή πχ, Κοιν.Σ.Επ.
Μπορεί το μέλλον της περιοχής να είναι αμπελοοινικό;
Ο οινοποιός Άγγελος Ιατρίδης του Κτήματος ΑΛΦΑ, που τον περασμένο Σεπτέμβριο έθεσε σε λειτουργία το νέο βαρυτικό και βιοκλιματικό οινοποιείο της εταιρίας στην εξωτερική περίμετρο εγκαταλελειμμένου λιγνιτωρυχείου, παρακολουθεί και στηρίζει από νωρίς το όλο εγχείρημα. Άλλωστε, το συγκεκριμένο ορυχείο, που σταμάτησε οριστικά να λειτουργεί το 2001-2002, βρίσκεται στην αμπελουργική ζώνη Αμυνταίου. Όπως λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, πρόκειται για έργο εμβληματικό, ως προς τη σηματοδότηση του περάσματος της περιοχής από τη λιγνιτική στη μεταλιγνιτική εποχή της. Γνωστοποιεί μάλιστα ότι πριν από 40-45 χρόνια, όταν η γη σκάφτηκε για να ανοίξει το ορυχείο, εκεί βρισκόταν ένας αμπελώνας.
«Το μέλλον της περιοχής είναι αμπελοοινικό και πιστεύω πραγματικά ότι η ανάπτυξή της με βάση αυτό το μοντέλο είναι εφικτή» σημειώνει. Λέει πως σπούδασε στο Μπορντό, που πριν απ’ την οινική “έκρηξη” ήταν μια περιοχή, όπου αμπέλια καλλιεργούνταν μεν επί αιώνες, αλλά η καλλιέργειά τους για την παραγωγή κρασιού δεν ήταν από τις βασικές ασχολίες των κατοίκων. Κι όμως, το Μπορντό εξελίχθηκε μέσα σε λίγες δεκαετίες σε παγκόσμια δύναμη στην οινοπαραγωγή, με ό,τι αυτό σημαίνει και για την τοπική γαστρονομία, τον τουρισμό, την απασχόληση και την οικονομία. «Φυσικά, το να αποδώσει το παραγωγικό μοντέλο μιας περιοχής δεν είναι εύκολη υπόθεση. Πρέπει οι δυνάμεις όλων των ανθρώπων στην περιοχή να έχουν κοινό στόχο για την ανάπτυξη και να υπάρχει αυτό που λέω “παραγωγική ευφυία” των ανθρώπων» τονίζει.
Το μοντέλο της μετατροπής παλαιών ορυχείων σε αμπελώνες εφαρμόζεται στη Γαλλία, όπου κοντά στις πόλεις Καλέ και Βουλώνη, στις γαλλικές ακτές της Μάγχης, οι Γάλλοι οινοποιοί έχουν φυτέψει αμπέλια της ποικιλίας Chardonnay, ενώ και στην ανατολική Γερμανία η «δεύτερη ζωή» για παλιά μεταλλεία και η τουριστική τους αξιοποίηση είναι συνήθης πρακτική. Και στη Μήλο, ένας αμπελώνας δεκάδων στρεμμάτων έχει δημιουργηθεί στη θέση παλιού ορυχείου περλίτη του νησιού.