Μια 25χρονη γυναίκα με διαβήτη τύπου 1 άρχισε να παράγει τη δική της ινσουλίνη λιγότερο από τρεις μήνες μετά τη μεταμόσχευση επαναπρογραμματισμένων βλαστικών κυττάρων. Είναι το πρώτο άτομο με τη νόσο που λαμβάνει θεραπεία με κύτταρα που προέρχονται από το ίδιο της το σώμα.
«Τώρα μπορώ να τρώω ζάχαρη», δήλωσε στο Nature η γυναίκα η οποία ζει στην πόλη Tianjing της Κίνας. Έχει περάσει πάνω από ένας χρόνος από τη μεταμόσχευση και, όπως λέει, «απολαμβάνω να τρώω τα πάντα».
Ο Τζέιμς Σαπίρο, χειρουργός μεταμοσχεύσεων και ερευνητής στο Πανεπιστήμιο της Αλμπέρτα στο Έντμοντον του Καναδά, δήλωσε ότι τα αποτελέσματα της χειρουργικής επέμβασης είναι εκπληκτικά. «Αντέστρεψαν πλήρως τον διαβήτη στην ασθενή, η οποία προηγουμένως χρειαζόταν σημαντικές ποσότητες ινσουλίνης» δήλωσε χαρακτηριστικά.
Τα ευρήματα της μελέτης, που δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό «Cell», συμφωνούν με αυτά μιας άλλης μελέτης που διεξήγαγε μια ερευνητική ομάδα από τη Σαγκάη, η οποία ανέφερε τον Απρίλιο ότι μεταμόσχευσε με επιτυχία νησίδια που παράγουν ινσουλίνη στο ήπαρ ενός 59χρονου άνδρα με διαβήτη τύπου 2. Τα νησίδια προήλθαν από επαναπρογραμματισμένα βλαστοκύτταρα που ελήφθησαν από το σώμα του άνδρα, ο οποίος δεν λαμβάνει πια ινσουλίνη.
Αυτές οι δυο μελέτες χρησιμοποιούν βλαστοκύτταρα για τη θεραπεία του διαβήτη, ο οποίος πλήττει σχεδόν μισό δισεκατομμύριο ανθρώπους παγκοσμίως. Οι περισσότεροι από αυτούς έχουν διαβήτη τύπου 2, στον οποίο ο οργανισμός δεν παράγει αρκετή ινσουλίνη ή η ικανότητά του να χρησιμοποιεί την ορμόνη μειώνεται. Στον διαβήτη τύπου 1, το ανοσοποιητικό σύστημα επιτίθεται στα κύτταρα των νησιδίων στο πάγκρεας. Οι μεταμοσχεύσεις νησιδίων μπορούν να θεραπεύσουν την ασθένεια, αλλά δεν υπάρχουν αρκετοί δότες για να καλύψουν την αυξανόμενη ζήτηση και οι λήπτες πρέπει να χρησιμοποιούν ανοσοκατασταλτικά φάρμακα για να εμποδίσουν τον οργανισμό να απορρίψει τον ιστό του δότη.
Τα βλαστοκύτταρα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την ανάπτυξη οποιουδήποτε ιστού στο σώμα και μπορούν να καλλιεργηθούν επ’ αόριστον στο εργαστήριο, πράγμα που σημαίνει ότι προσφέρουν δυνητικά μια απεριόριστη πηγή παγκρεατικού ιστού. Με τη χρήση ιστού που παρασκευάζεται από τα ίδια τα κύτταρα ενός ατόμου, οι ερευνητές ελπίζουν επίσης να αποφύγουν την ανάγκη για ανοσοκατασταλτικά φάρμακα.
Επαναπρογραμματισμένα κύτταρα
Στην πρώτη δοκιμή του είδους της, ο Ντενγκ Χονγκκούι, κυτταρικός βιολόγος στο Πανεπιστήμιο του Πεκίνου στο Πεκίνο, και οι συνεργάτες του συνέλεξαν κύτταρα από τρία άτομα με διαβήτη τύπου 1 και τα επανέφεραν σε πολυδύναμη κατάσταση, από την οποία θα μπορούσαν να διαμορφωθούν σε οποιονδήποτε τύπο κυττάρων του σώματος. Αυτή η τεχνική αναπτύχθηκε για πρώτη φορά από τον Σίνια Γιαμανάκα από το Πανεπιστήμιο του Κιότο στην Ιαπωνία πριν από σχεδόν δύο δεκαετίες. Όμως ο Ντενγκ και οι συνεργάτες του τροποποίησαν την τεχνική και αντί να εισάγουν πρωτεΐνες που προκαλούν γονιδιακή έκφραση, όπως είχε κάνει ο Γιαμανάκα, εξέθεσαν τα κύτταρα σε μικρά μόρια. Αυτό προσέφερε μεγαλύτερο έλεγχο της διαδικασίας. Στη συνέχεια οι ερευνητές χρησιμοποίησαν τα χημικά επαγόμενα πολυδύναμα βλαστοκύτταρα (iPS) για να δημιουργήσουν τρισδιάστατες συστάδες νησιδίων. Δοκίμασαν την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα των κυττάρων σε ποντίκια και μη ανθρώπινα πρωτεύοντα.
Τον Ιούνιο του 2023, σε μια επέμβαση που διήρκεσε λιγότερο από μισή ώρα, έγχυσαν περίπου 1,5 εκατομμύρια νησίδια στους κοιλιακούς μύες της γυναίκας – ένα νέο σημείο για μεταμοσχεύσεις νησιδίων. Οι περισσότερες μεταμοσχεύσεις νησιδίων εγχέονται στο ήπαρ, όπου τα κύτταρα δεν μπορούν να παρατηρηθούν. Με την τοποθέτησή τους όμως στην κοιλιά, οι ερευνητές μπορούν να παρακολουθούν τα κύτταρα χρησιμοποιώντας απεικόνιση μαγνητικού συντονισμού και ενδεχομένως να τα αφαιρούν αν χρειαστεί.
Χωρίς ινσουλίνη
Δυόμισι μήνες αργότερα, ο οργανισμός της γυναίκας παρήγαγε αρκετή ινσουλίνη ώστε να μην επιπλέον συμπλήρωμα, και διατήρησε αυτό το επίπεδο παραγωγής για περισσότερο από ένα χρόνο. Μέχρι τότε, η γυναίκα είχε σταματήσει να βιώνει τις επικίνδυνες αιχμές και πτώσεις των επιπέδων γλυκόζης στο αίμα, τα οποία παρέμεναν εντός του εύρους-στόχου για περισσότερο από το 98% της ημέρας.
Τα αποτελέσματα είναι ενδιαφέροντα, αλλά πρέπει να επιβεβαιωθούν σε περισσότερους ανθρώπους, επισήμανε ο Τζέι Σκάιλερ, ενδοκρινολόγος στο Πανεπιστήμιο του Μαϊάμι στη Φλόριντα, ο οποίος μελετά τον διαβήτη τύπου 1. Σύμφωνα με τον Σκάιλερ, τα κύτταρα της γυναίκας θα πρέπει να συνεχίσουν να παράγουν ινσουλίνη για έως και πέντε χρόνια, προτού θεωρηθεί ότι έχει θεραπευτεί πλήρως.
Ο Ντενγκ δήλωσε ότι τα αποτελέσματα από τη μεταμόσχευση βλαστοκυττάρων σε δυο άλλους ασθενείς είναι «επίσης πολύ θετικά» και ότι θα συμπληρώσουν ένα χρόνο τον Νοέμβριο. Στη συνέχεια, οι ερευνητές ελπίζουν να στρατολογήσουν άλλα 10 ή 20 άτομα.
Επειδή η γυναίκα λάμβανε ήδη ανοσοκατασταλτικά για προηγούμενη μεταμόσχευση ήπατος, οι ερευνητές δεν μπορούσαν να αξιολογήσουν αν τα κύτταρα iPS μείωναν τον κίνδυνο απόρριψης του μοσχεύματος. Ακόμα και αν ο οργανισμός δεν απορρίψει το μόσχευμα, εξακολουθεί να υπάρχει κίνδυνος ο οργανισμός να επιτεθεί στα νησίδια. Οι ερευνητές θέλουν να αναπτύξουν κύτταρα που να μπορούν να αποφύγουν αυτή την αυτοάνοση αντίδραση.
Κύτταρα του δότη
Οι μεταμοσχεύσεις που χρησιμοποιούν τα ίδια τα κύτταρα του λήπτη έχουν πλεονεκτήματα, αλλά οι διαδικασίες είναι δύσκολο να επεκταθούν και να εμπορευματοποιηθούν, σύμφωνα με τους ερευνητές. Αρκετές ομάδες έχουν ξεκινήσει δοκιμές νησιδιακών κυττάρων που δημιουργήθηκαν με τη χρήση βλαστοκυττάρων δότη.
Τον Ιούνιο ανακοινώθηκαν τα προκαταρκτικά αποτελέσματα μίας κλινικής δοκιμής, με επικεφαλής την εταιρεία Vertex Pharmaceuticals με έδρα τη Βοστώνη της Μασαχουσέτης. Δώδεκα ασθενείς με διαβήτη τύπου 1 έλαβαν νησίδια προερχόμενα από εμβρυϊκά βλαστοκυτταρα που εγχύθηκαν στο ήπαρ τους. Παράλληλα, λάμβαναν και θεραπεία με ανοσοκατασταλτικά φάρμακα. Τρεις μήνες μετά τη μεταμόσχευση, όλοι οι συμμετέχοντες άρχισαν να παράγουν ινσουλίνη όταν υπήρχε γλυκόζη στην κυκλοφορία του αίματός τους. Ορισμένοι μάλιστα είχαν ανεξαρτητοποιηθεί από την ινσουλίνη.
Πέρυσι, η Vertex ξεκίνησε μια άλλη δοκιμή στην οποία νησιδιακά κύτταρα που προέρχονταν από βλαστοκύτταρα τοποθετήθηκαν σε μια συσκευή σχεδιασμένη να τα προστατεύει από επιθέσεις του ανοσοποιητικού συστήματος. Η μεταμόσχευση έγινε σε άτομο με διαβήτη τύπου 1, το οποίο δεν έλαβε ανοσοκατασταλτικά. «Αυτή η δοκιμή βρίσκεται σε εξέλιξη», είπε ο Σαπίρο.
